U ponedeljak, 29. marta u 18h, održan je treći u nizu javnih razgovora o načinu na koji upravljamo prostornim razvojem u Srbiji, organizovanih u okviru dugoročnog projekta „Ka kolaborativnom upravljanju“.
Aktivni građani i osnaženo civilno društvo, njihovo učešće u prepoznavanju problema, razvijanju potencijala i kreiranju javnih politika, preduslov su i osnov vladavine prava, stabilnih institucija i funkcionisanja demokratskog društva. Koliko je i na koji način građanima i civilnom društvu u Srbiji omogućeno da učestvuju u kreiranju javnih politika? U kojoj meri se oni uključuju u procese urbanističkog planiranja i formulisanja politika prostornog razvoja? Da li je aktivno učešće građanska dužnost i obaveza, i šta to podrazumeva?
Javni razgovor usmeren je na ulogu građana i civilnog društva u kreiranju javnih politika u oblasti urbanističkog razvoja. Organizuje se u cilju doprinošenja unapređenju informisanosti i znanja građana, ali i stručne javnosti, o javnim politikama od značaja za razvoj grada, razvojnim konceptima u njihovom zaleđu i aktuelnim praksama, sa fokusom na mogućnosti učešća u procesima njihovog formulisanja i implementacije.
U razgovoru učestvuju sagovornice iz različitih institucija i sektora koji imaju priliku da predstave svoja iskustva i saznanja, te time doprinesu jačanju kapaciteta o načinima na koji možemo da utičemo na javne politike i institucionalne aranžmane u kojima se one definišu:
• dr Ksenija Petovar, prof. u penziji Geografskog i Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beograd: O pravu i odgovornosti građana u kreiranju i sprovođenju politika urbanog razvoja.
• Klara Danilović, Stalna konferencija gradova i opština: Stanje participacije u urbanističkom planiranju u gradovima i opštinama u Srbiji i primeri dobrih praksi.
• Ivanka Mihailović, Beogradski fond za političku izuzetnost: Strateški okvir i podsticajno okruženje za učešće organizacija civilnog društva u planiranju i sprovođenju javnih politika. Koliko organi javnih vlasti vide organizacije civilnog društva kao svoje partnere?
• Nevena Ružić, Fondacija za otvoreno društvo Srbija: Pravo na informisanost – slobodan pristup informacijama od javnog značaja
Razgovor moderiraju Ksenija Radovanović i Ljubica Slavković.
Javni razgovor je podržan od strane Fondacije Hajnrih Bel u Beogradu, pripada seriji javnih događaja i diskusija projekta „Raznorodnost u kulturi i aktivizmu“ podržanog od strane EU/IPA – Civil Society Facility i Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije, i predstavlja podršku razvoju internet platforme Interaktivni urbanizam kroz istoimeni projekat podržan od strane Crte kroz inicijativu #GrađaniImajuMoć.
Preduslov za aktivno učešće građana i drugih zainteresovanih strana
u urbanističkom planiranju i donošenju odluka od javnog interesa jeste pristup jasnim
i pouzdanim informacijama, a zatim i razumevanje procesa izrade urbanističkih i
prostornih planova. Procesi izrade planova su veoma složeni – procedure i
mehanizmi su komplikovani, učesnici mnogobrojni, a interesi sukobljeni. U
kakofoniji koja se može čuti oko svakog pojedinačnog slučaja izgradnje u
Srbiji, manjka informacija i odsustva dijaloga, pristup pouzdanim informacijama
je nejasan, što poziciju građana čini veoma nepovoljnom i onemogućava njihovo aktivno
učešće.
Obuka je namenjena svima koji su zainteresovani (građanima,
stručnjacima i drugim zainteresovanim stranama) da bolje razumeju osnovne elemente
procesa urbanističkog i prostornog planiranja i osposobe se za samostalan
pristup i čitanje informacija od javnog
značaja u ovim oblastima.
Obuka se sastoji iz tri segmenta koji su realizovani od 8. do 10. februara 2021. Prvi segment posvećen je razumevanju procesa planiranja – institucija koje u njemu učestvuju, planova i procedura njihove izrade, različitih interesa koji se tom prilikom ispoljavaju. Drugi i treći segment usmereni su na osposobljavanje zainteresovanih učesnika za samostalan pristup i čitanje informacija od javnog značaja, odnosno korišćenje javno dostupnih informacionih sistema u oblasti prostornog razvoja – geografskih informacionih sistema (GIS), kako na republičkom, tako i na gradskom nivou.
Demistifikacija institucija / Siniša Trkulja Predstavljanje različitih institucija koje učestvuju u planiranju, njihovih uloga i nadležnosti u proceduri izrade plana i participacije sa građanima.
Demistifikacija planova / Ana Graovac Predstavljanje različitih vrsta planova (prostorni i urbanistički, strateški i detaljni planovi), njihovih tema, uloga, obuhvata i sadržaja.
Demistifikacija interesa / Jasmina Đokić Predstavljanje različitih vrsta interesa (individualnih/privatnih, zajedničkih i opštih/ javnih) i njihovih uticaja na planiranje korišćenja građevinskog zemljišta.
GIS u gradovima i opštinama Srbije / Klara Danilović
Upoznavanje sa Geografsko informacionim sistemima, šta je GIS? U kojoj meri gradovi i opštine u Srbiji koriste GIS kao alat za izradu i prikaz urbanističkih planova, i kao instrument za praćenje promena u prostoru? Mreža za GIS je radno telo Stalne konferencije gradova i opština (SKGO) koje je osnovano u cilju promovisanja korišćenja geografskih informacionih sistema u gradskim i opštinskim administracijama. Koliko gradova i opština je u mogućnosti da primeni GIS i šta su glavne prepreke u masovnijoj primeni ovog alata?
eProstor / Siniša Trkulja
eProstor je koncept elektronskih usluga za potrebe prostornog i urbanističkog planiranja koji se odnosi na elektronske procedure izrade i sprovođenja planskih dokumenata i organizaciju prostornih podataka u planskim dokumentima.
Geosrbija je geoportal Nacionalne infrastrukture geoprostornih podataka koji uređuje Republički geodetski zavod. Na prezentaciji će biti predstavljene široke mogućnosti korišćenja portala Geosrbija, poput pretraživanja i kombinovanja podataka, kao i upoznavanje sa brojnim setovima podataka u okviru portala.
GIS URBEL je aplikacija za pregled važećih urbanističkih planova u Beogradu. Predstavljanje aplikacije obuhvata vrstu podataka/planova koji se prikazuju, mogućnosti njihovog pretraživanja i „čitanja“ tekstualnih i grafičkih priloga.
Kratak prikaz osnovnih alatki za čitanje važećih planova iz fotelje, korišćenjem aplikacije GIS Beoland. GIS Beoland je začetak GIS servisa Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, dostupan na adresi https://gis.beoland.com/smartPortal/gisBeoland
GIS Zelenih površina Beograda / Vodi: Anica Teofilović
Predstavljanjem aplikacije „GIS zelenih površina Beograda“ biće prikazan prostorni i tematski obuhvat baze podataka, vrste objekata i prateći atributi, način pretraživanja i osnovne funkcionalnosti koje su na raspolaganju.
“Collapse or communication: urbanism of conflicting interests” was the first to be held in a series of discussions about the state and the problems of the planning system in Serbia, directed primarily at establishing a public arena for open dialogue in which all interested parties participate. The diversity of the positions of values and interests from which they act, which are at the root of existing conflicts in relation to the directions and the solutions in urban development, requires a development of a new culture of communication and space for dialogue. The basic preconditions for achieving open and constructive discussions rely on several principles:
Being informed about the topic of discussion
Necessary knowledge for understanding the problem
Equality in opportunities for expressing opinions
Acknowledging a different opinion
Establishing a public arena in which the above mentioned principles are acknowledged, is certainly a long-term but inevitable process, if the end goal is urban development in the interest of all.
After the first open discussion between the representatives of the public and civil sector, several aspects are set apart, which open topics or raise questions for further discussion and also represent directions for contemplating the possibilities of enhancing the planning system in Serbia:
Competence and responsibility:
Empowering institutions of urban
development on all levels
Positioning experts/urbanists within
different sectors included in the urban development
Strengthening institutions of urban
development at the local level
Procedures:
Establishing a more intense collaboration between different institutions of urban development
Transparency and comprehensibleness of information for all participants of urban development
Empowering citizens for participation in issues of urban development
Methods:
Collaboration between interested parties in decision-making processes about urban development
Connecting urban development and societal values
Strategic contemplation as a basis for decision-making about urban development
Conflict anticipation in planned solutions
Considering the financial viability of planned solutions
Instruments:
A framework of values as a starting document for creating planned solutions
Priority goals as a result of social consensus
Implementation plans as direct results of strategic documents
Within this project we analyze five case studies of planning processes and development in Belgrade which the wider and professional public considers debatable on different accounts, and which instigated numerous and some ongoing protests of different modalities and intensities. Interested parties with different motivations, types and levels of interest, as well as competences and levels of power for influencing the process, have promoted their perspectives and versions of the case in the media. Different interpretations of the solution, numerous documents, arguments and opinions for and against, of actors not only from different but also the same sectors, have indicated a need for their deeper research, based on previously collected, chronologically sorted and reliable information.
Our institutional system, additionally shaky and unstable due to transition, has not been able to deal with the complex nature of these problems. Without a consensus within these institutions, but at the level of society as a whole, the system has exhibited a weakness regarding basic values and strategic development. Without mediation, the conflicts have escalated.
Each of the researched cases sheds light on at least one specific important topic for managing the development of the city (Belgrade), but cases have confirmed some weaknesses of the system:
The case studies “Friendship Park – Ušće” and “Makiš” illustrate the process of planning and development of mutually different but very significant spatial wholes which are under special protection programs. The first case relates to one of the most important public green spaces in Belgrade, under special protection as part of the Riverbank zone of New Belgrade. The second case relates to an area under a special protection program for preserving water springs, as one of the most elements of Belgrade’s water supply. Their importance has required that the processes of their planning and development be carefully designed – with an emphasis on transparency, inclusiveness, openness, as well as being in accordance with the latest knowledge about climate change, environmental protection etc. However, it is precisely the opposite case, the case of the “Friendship Park – Ušće” illustrates the belatedness of planned procedures for development processes, making plans for even central and most important and protected city zones a tool for legalization and pro forma documents, and the case of “Makiš” illustrates the collision of two opposing developmental positions – narrowing the zone of sanitary protection and intensive urbanization of that area, as opposed to intensifying relying on this water spring and the rise of investments in plants for processing water.
The case studies “Friendship Park” and “Vinča” illustrate the introduction of new, informal instruments formulated in non-transparent and parallel with planned procedures, and as such far from the reach and the influence of the public. The first case is about the process of establishing a formal planned solution on a spatial development strategy of the “People’s Park” at Ušće, developed by the architectural bureau GEHL form Copenhagen. Non-transparent procedures for electing architects are also unclear, as well as, more importantly, the content, authors and the method of formulating programs based on which the team developed a solution. In the second case, the choice of technological solutions for handling and discarding of communal waste was, in the process of establishing a public-private partnership, left to potential private partners, in spite of the existence of official strategic documents and valid urbanist plans which prescribe the application of other, cleaner technologies. This has given the private partner, who in a parallel and regular procedure received the status of privileged energy producer, an additional position at the expense of public health, the environment and environmental protection.
The case studies “Voždove kapije” and “Stepa Stepanović” represent an illustration of the consequences of inconsistencies and introducing changes during the development of residential buildings, and their influence on the quality of life and the values of real estate of existing occupants. Both studies call for the reconsideration of the way acquired and contractual rights of the newly built apartments should be interpreted, because the current interpretation of their legal (in)security has produced different types of conflicts between opposing parties, form protests and the use of force, to ending up in court. Apart from that, the “Voždove kapije” study is an illustration of residential development as an effective mechanism of reproduction and expansion of capital, and the introduction of the concept of a condominium, as an open model for utilization, ownership, governance, and maintaining residential complexes. On the other hand, “Stepa Stepanović” illustrates the rehabilitation of the role of the public sector in the construction of large residential complexes, which are completely or partially financed from public funds (in this case the state budget) with the introduction of various instruments for subsidizing purchases with the aim of making housing more affordable.
All case studies indicate the problems of rapid and mutually uncoordinated changes of different laws and their by-laws, but also city regulations and planned documents; a parallel implementation of several mutually independent governance and planning processes; an existence of a large number of institutions of unclear of overlapping jurisdictions; a rise in non-transparency and a lack of opportunities for accessing relevant documents, important for understanding the case.
Collaborative planning practice is based on creating an arena for an argumented debate.
The goal of public debate “Collapse or Communication” held on December 10th at CZKd was to set ground for cogent debate on urban development, in order to contribute to improving urban planning practice. As a first step, we have invited representative of all three sectors (public, private, civil) and asked them to elaborate on their perspectives of urban development and give recommendations.
The starting point for the debate are changed conditions for spatial development that emerged after the democratic changes in 2000, with the transition to a market economic system and the adoption of the principles of democratic dialogue. From the perspective of the planning system, this has led to two key changes: a) the establishment of private ownership of land and b) pluralism of interests over the processes of spatial distribution of resources. However, although these changes significantly changed the logic of spatial development, the planning system, viewed as part of the entire regulatory system, did not fully follow it, which consequently caused many problems in planning practice that we are witnessing today and ultimately distrust of the planning institution.
Several aspects of this context are of particular interest to us:
What is the role of institutions in choosing development goals? How and with whom do they prioritize?
How should conflicting ideas about priorities be established? How to overcome conflicting interests?
How to determine what is public interest?
The discussion on these aspects, as a first one in a series of discussions, aims to establish a public arena for joint reflection on the process of spatial development and the promotion of collaborative decision making. As an initial step, the invited participants are expected, from their point of view, to answer the following two groups of questions:
How do you explain the conflicts that occur in Belgrade’s spatial development? What are the reasons that cause them? Are these unclear procedures, insufficient information, insufficient knowledge of the complexity of spatial development, etc.?
What do you see as possible ways to overcome these problems?
The initial discussion is expected to illuminate different positions and views of the same thing by the invited participants.
The talk was preceded by a presentation of the project and research produced by the alumni of the Master course Integral Urbanism and a presentation by urban planner Ana Graovac on urban planning in Belgrade. More about the event and videos:
“Collapse or Communication: Urbanism of Conflicting Interests” December 10th, CZKd
6pm Introduction: presenting the case studies and conflict mapping
6:30pmUrban planning in Belgrade: trends, tasks, roles from the perspective of urbanist Ana Graovac
7pm Public discussion about the way we manage spatial development of Belgrade: Participants: – Nebojša Nešovanović, CBRE, consultant office for real estate and investments – Vladimir Popović, West Properties, company for traffic and services in the real estate sector – Dušan Čavić, initiative Ne dam Kej (Not Giving up the Quay) – Zoran Bukvić, initiative Ulice za bicikliste (Streets for Cyclists) – Ana Graovac, Urban Planning Institute Belgrade – Dr. Jasmina Đokić, Urban Planning Institute Belgrade – Dr. Siniša Trkulja, Ministry of construction, traffic and infrastructure – Branislav Popović, Belgrade City Assembly Planning Commission, Belgrade Land Development Public Agency
Moderated by: Associate Professor Dr. Marija Maruna and Docent Dr. Danijela Milovanović Rodić
I: Kolaps ili komunikacija: urbanizam suprotstavljenih interesa – predstavljanje i studije slučaja
II: Urbanističko planiranje u Beogradu: trendovi, zadaci, uloge, iz vizure urbanistkinje Ane Graovac
III: Javni razgovor: Kolaps ili komunikacija: urbanizam suprotstavljenih interesa
Drugi u seriji javnih debata/razgovora o stanju i problemima sistema planiranja u Srbiji, pod nazivom U potrazi za javnim interesom: dometi urbanizma održan je 17. novembra 2020. godine u Paviljonu CZKD-a uz online prisustvo publike.
Razgovor je koncipiran u formi seminara, gde su pozvani sagovornici predstavili svoja istraživanja, nakon čega je usledila diskusija. Sagovornici su stručnjaci iz različitih oblasti – urbanizam, urbana sociologija, prostorno planiranje, javno pravo, kulturne politike i menadžment, odnosno predstavnici institucija javnog sektora, akademije i civilnog društva.
Prezentovali su i u razgovoru učestvovali: Prof. u penziji dr Ksenija Petovar, Geografski fakultet i Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu; Ana Graovac i dr Jasmina Đokić, Urbanistički zavod Beograda; dr Siniša Trkulja, Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture;van. prof. dr Mirjana Drenovak Ivanović, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu;doc. dr Višnja Kisić, UNESCO Master program za kulturnu politiku i menadžment Univerziteta umetnosti u Beogradu, i autorke projekta: prof.dr Marija Maruna i doc.dr Danijela Milovanović Rodić, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Ksenija Radovanović i Ljubica Slavković, CZKD.
Predstavljeni su i rezultati istraživanja alumnistkinja Master kursa Integralni urbanizam Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, usmerenih na poreklo i tumačenje javnog interesa u konfliktnim projektima. Tim projekta i autorke istraživanja: Milica Ristović, Milica Đurđević, Margita Vajović.
Javni razgovor: “U potrazi za javnim interesom: dometi urbanizma”
Predstavljena istraživanja i razgovor bili su usmereni ka problematizovanju definisanja i odbrane javnog interesa u urbanističkom planiranju iz pozicije različitih naučnih disciplina i polja delovanja. Sagovornici su se fokusirali na sledeće aspekte od značaja za razumevanje teme (redom izlaganja):
Planiranje i javni interes: stanje i preduslovi – prof dr. Marija Maruna:
Šta je svrha planiranja i koja je uloga planera? Koje su karakteristike dva dominantna modela planiranja (racionalnog i kolaborativnog) i na koji način se u okviru njih definiše javni interes? Kada se prostorni razvoj posmatra kao proizvod, a kada kao proces? Šta su osnovni preduslovi za planiranje u savremenom demokratskom društvu i kako se sagledavaju snage u društvu? Koje su karakteristike društveno-ekonomskog okvira od značaja za delatnost planiranja u Srbiji danas? Šta su problemi trenutnog modela planiranja u Srbiji?
Transformacija institucija za definisanje i odbranu javnog interesa – doc. dr Danijela Milovanović Rodić
Zašto postoji diskrepanca između vrednosnog sistema, konceptualnih i razvojnih opredeljenja institucija javnog sektora iskazanih u našim zakonima, strategijama i planovima, načina na koji rade i rezultata koje ostvaruju u domenu planiranja i upravljanja prostornim razvojem? Zašto su ideje demokratije, vladavine prava, participacije, održivog razvoja sve prisutnije u narativima i naših političkih elita i institucija sistema, dok ih je sve manje u praksi upravljanja razvojem? Zašto nastaje razlika između propisanog i urađenog i kako se postiže njihova usklađenost? Da li je kolaborativni pristup još jedna mantra, utopija, sredstvo manipulacije ili jedini izlaz za definisanje i odbranu javnog interesa?
Milica Ristović je ispred tima projekta predstavila prvi i drugi korak istraživanja na primeru studije slučaja Makiškog polja.
Javno dobro i gradski prostor – prof. dr Ksenija Petovar:
Da li javna dobra mogu opstati bez aktivnih građana i njihovih udruženja? Koje su tendencije uzurpacije javnih dobara, kada znamo da su u totalitarnim režimima javna dobra bez pravne i stručne zaštite, prepuštena (samo)volji i proizvoljnim odlukama vladajućih grupa, dok u demokratskim režimima vladavina prava udruženi građani čine osnovni, ključni, temeljni stub odbrane javnog dobra? Da li se sa tendencijom jačanja autoritarnih oblika vlasti u Srbiji povećava rizik za javna dobra i ubrzava njihovo uzurpiranje i uništavanje? Da li to znači da će se Srbiji uzurpacija i uništavanje javnih dobara nastaviti sve dok građani i njihova udruženja ne budu dovoljno jaki, glasni i masovno umreženi da postanu pretnja za vlast na svim nivoima (lokalni, nacionalni)? Isto tako, da li to znači da vlast sama po sebi neće čuvati i unapređivati javna dobra, ako na to ne bude primorana od strane građana i njihovih udruženja? N.B. Izgradnja i uspostavljanje pravne države i vladavine prava se podrazumeva.
Za koga rade urbanisti: javni interes u urbanističkom planiranju – Ana Graovac i dr Jasmina Đokić:
Šta je javni interes u urbanističkom planiranju? Kako pitanje javnog interesa vide planeri, kako oni koji donose odluke, a kako građani i stručna javnost? Da li javni interes utvrđuju institucije kroz svoje uslove, političari kroz svoje odluke, ili šira javnost kroz argumentovanu debatu?
Šta su teme od javnog interesa o kojima treba diskutovati i na koji način se o njima diskutuje na strateškom, a na koji način na nivou konkretne regulacije i namene prostora? Da li je arhitektonski konkurs taj koji može danas uspešno da pomiri različite uglove i nivoe sagledavanja javnog interesa u Beogradu?
Odgovore na ova pitanja dati su na primeru izrade urbanističkih planova za prostor leve i desne obale reke Save, sa fokusom na aktuelnu temu Makiškog polja.
Sprovođenje i efekti strategije urbanog razvoja – dr Siniša Trkulja:
Strategija urbanog razvoja Republike Srbije je dokument javne politike. Kako se u dokumentima javne politike određuje javni interes? Ko određuje javni interes – eksperti, građani, investitori, političari, službenici? Iskustvo izrade prvog dokumenta javne politike za oblast urbanog razvoja na državnom nivou u periodu od 2017. do 2019. godine daje odgovor na ovo pitanje. Koji su bili izazovi tokom izrade strategije? Koji su izazovi njenog sprovođenja? U toku je izrada akcionog plana za prve tri godine sprovođenja strategije. Kako uskladiti javni interes sa drugim interesima u prostoru? Kako na najbolji način obezbediti konstruktivno učešće građana u formulisanju i sprovođenju javnih politika?
Zaštita životne sredine kao javni interes: primena Arhuske konvencije – v.prof dr Mirjana Drenovak Ivanović:
Zbog čega pravna kultura i pravna tradicija imaju ključnu ulogu u zaštiti prava na na zdravu, sigurnu, ekološki uravnoteženu i održivu životnu sredinu? – Koja je uloga pojedinca u zaštiti životne sredine kao javnog interesa? – Da li je jedanaestogodišnja primena Arhuske konvencije u Srbiji dovela do bolje informisanosti i adekvatnog uključivanja javnosti u postupke u kojima se donose odluke o aktivnostima koje imaju uticaj na životnu sredinu?
Ka pluralnim budućnostima: kulturno nasleđe kao javno dobro – doc. dr Višnja Kisić:
Zašto je koncept kulturnog nasleđa od svog „rođenja“ u modernim nacionalnim državama neraskidivo povezan sa konceptom javnog dobra? Na koji način ne samo državno već i međunarodno pravo štite kulturno nasleđe kao zajedničko dobro celog čovečanstva? Na koji način se kulturno nasleđe kao javno dobro i javni interes poslednjih dvesta godina „brani“ a na koji „uzurpira“ posredovanjem javnih institucija i javnih profesija koje bi trebalo da štite javni interes? Koji su savremeni problemi i dileme u vezi sa ovim pravnim i institucionalnim okvirima? I, šta su to neki novi pristupi – pluralniji, demokratičniji i participativniji?
Razgovor je vodila Ljubica Slavković.
Iscrpniji prikaz navedenih tema u vidu stručnih tekstova će biti objavljen u okviru zasebne publikacije „U potrazi za javnim interesom: dometi urbanizma“ (CZKD, 2021), koja će biti dostupna i na online platformi Interaktivni urbanizam.
– kogenerativno postrojenje, za proizvodnju električne i/ili toplotne energije iz deponijskog gasa koji nastaje iz deponije komunalnog otpada, odnosno kogenerativno postrojenje za dobijanje električne i/ili toplotne energije iz deponijskog gasa (BEP Bio Gas Engine Plant)
Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture
